NASLOV FILMA: Panama SCENARIO: Pavle Vučković, Jelena Vuksanović REŽIJA: Pavle Vučković ULOGE: Slaven Došlo, Jovana Stojiljković, Miloš Pjevač, Tamara Dragićević, Nebojša Milovanović, Branka Pujić, Aleksandar Đurica TRAJANJE: 97’ ZEMLJA: Srbija GODINA: 2015.
Debitantski igrani film „Panama“ reditelja Pavla Vučkovića svetsku premijeru imao je u okviru 68. izdanja Kanskog filmskog festivala (Festival de Cannes) kao specijalna projekcija u okviru zvaničnog programa te godine, dok je srpska premijera održana tokom 8. izdanja festivala Cinema City u Novom Sadu gde je film i nagrađen Posebnim priznanjem za doprinos domaćoj kinematografiji. Za svoj kratkometražni igrani film „Beži zeko beži“ Vučković je nagrađen Gran Pri nagradom (2003) u Kanu u okviru selekcije „Sinefondasion“, a isto ostvarenje je i deo stalne kolekcije Muzeja moderne umetnosti u Njujorku (MoMA).
Autorke Filmoskopije Ivona Đurić, Katarina Koljević i Iva Leković analiziraju različite aspekte ovog ostvarenja pokušavajući da odrede kontekst kako samog narativa, tako i filma u okvirima domaće kinematografije.
URBANA MELODRAMA, SA ELEMENTIMA TRILERA I SOFT-PORN-A
O čemu govori film „Panama“?
IVONA ĐURIĆ: „Panama“ govori o ljubavnom odnosu dvoje mladih u eri socijalnih medija. Na širem planu film tematizuje emotivne odnose u dekadentnom društvu, kao i uticaj novih medija na individualnu i kolektivnu svest.
KATARINA KOLJEVIĆ: „Panama“ je film koji ispituje muško-ženske odnose, ali je velikim delom i portretna studija narcisoidnog i opsesivnog karaktera. Film, jednako, nudi upliv u savremene odnose nove generacije Beograđana, analizirajući toksične oblike ponašanja. Može se reći da je na izvestan način ovo ljubavni film izvrnut naopačke − u trenutku kada deluje da je emocija osvešćena i ostvarena, odnos se raspada.
IVA LEKOVIĆ: O savremenim odnosima, koji gube svoj smisao u seksualnoj statistici, o odnosima koji iako ne nastaju nužno u sferi virtuelnog, (ne)razvijaju se i nestaju pod uticajem istog. O eksternalizaciji sopstvenog tela i identiteta u toj sferi digitalnog, koja vremenom počinje u potpunosti da zamenjuje i anulira realno sopstvo i stvarni život.
Opišite u jednoj rečenici ovo ostvarenje u celini.
IVA: ,,Panama“ Pavla Vučkovića je film o beogradskom narcisu koji se konstantno nalazi na ivici davljenja u sopstvenim fantazijama.
IVONA: Sirova romansa o konstantnom izmicanju.
KATARINA: Kako narcis vidi ljubav.
Koje su scenarističke karakteristike ovog ostvarenja?
KATARINA: Scenario donosi strukturu koja je dosta nepredvidljiva i možda je ovo najjači utisak kada govorimo o dramaturgiji „Paname“. Reditelj, koji je i koscenarista, pažljivo odmerava koliko konkretnih informacija daje o svojim junacima, pa čak i o glavnom liku Jovanu (Slaven Došlo), ostavljajući gledaoca da uvek oseća da postoji još nešto što mu nije dato na uvid. Ovakav postupak dovodi do identifikacije sa glavnim junakom u trenutku kada Maja (Jovana Stojiljković) nestaje. Ovde postoji jasno definisan protagonista, Jovan, dok svi ostali likovi orbitiraju oko njega, što nosi određenu simboliku, s obzirom da je reč o pomalo narcisoidnom karakteru. Ono na šta se reditelj fokusira je situacija u kojoj takav karakter biva nateran da on oko nekoga orbitira.
IVONA: Scenario je minimalistički, sa naglaskom na banalnu svakodnevicu kroz koju dobijamo osnovne informacije o protagonistima, dok sadržaj sa socijalnih medija služi kao pokretač radnje i izazivač intriga. Zaplet se gradi na izostavljanim informacijama i neakcentovanim značenjima, a gledaocu se ostavlja da samostalno konstruiše dobar deo priče.
IVA: Scenario je konstruisan polazeći od tačke gledišta glavnog junaka, mladog studenta arhitekture, i pretežno je skoncentrisan na njegovu vezu sa Majom, devojkom u koju je zaljubljen i čiji život za njega predstavlja misteriju koju treba da reši, iako se većim delom njihovog odnosa on postavlja kao emocionalno nedostupan. Glavni sporedni likovi u filmu, Maja i ,,ortak“ Milan, na određen način predstavljaju reflekse njegovog spoljašnjeg i unutrašnjeg sveta, koji su u funkciji predstavljanja Jovanove opsesivnosti i narcizma. Razvoj radnje je upravo određen tim Jovanovim karakteristikama, tako da je čitav film prožet motivom ljubomore i proganjanja, iako likovi ostaju shematski prikazani i donekle trivijalizovani, premda tu trivijalizaciju možemo pripisati i realnom predstavljanju samih odnosa koji nose isti epitet.
Koje su rediteljske karakteristike ovog ostvarenja?
IVONA: Budući da protagoniste karakteriše emotivna nezrelost i nemogućnost adekvatnog artikulisanja unutrašnjeg stanja, razvoj njihovog odnosa predstavljen je neverbalnim „filmičnijim“ sredstvima − scenama seksualnog odnosa i sadržajima sa ekrana njihovih telefona i kompjutera. Takođe, upotrebom socijalnih medija u okviru filmske slike i izrazito unutrašnjom fokalizacijom ovo delo se stalno poigrava sa granicama objektivne i filmske relanosti.
KATARINA: Dok se mahom radi o realizmu (koji povremeno zalazi u žanr), „Panama“ nudi skretanja u nešto što bismo mogli nazvati „unutrašnji tok svesti protagoniste“. Kako film napreduje, iskorak van klasične naracije se uvećava. Intervencijom u zvuku i u ritmu, kao i upotrebom dugačkih i sporih farova u kadrovima, koji su odvojeni od glavnog toka narativa, reditelj produbljuje svoju priču. U određenoj meri se reditelj i služi žanrovskim, trilerskim pristupom ritmu i atmosferi da bi nas uvukao u unutrašnju psihološku dramu. U radu sa glumcima Vučković je izrazito precizan − uspešno formira karaktere sa glumcima bez isuviše datih informacija u tekstu.
IVA: Žanrovski, ,,Panama“ se može okarakterisati kao urbana melodrama, sa elementima trilera i soft-porn-a, dok se rediteljski postupak bazira na inkorporiranju self-made klipova unutar osnovnog narativnog toka filma, napravljenih od strane glavnog junaka ili onih koje on gleda na specijalno dizajniranoj društvenoj mreži koja zapravo predstavlja Facebook.
Šta je ključno za razumevanje ovog ostvarenja u celini?
IVA: Uloga društvenih mreža i uopšte Interneta u komunikaciji sopstva i vezama današnjice, kao i uloga pornografije u izgradnji adolescentske percepcije muško-ženskih odnosa.
IVONA: Realističnost filmske slike i uskraćivanje informacija stavlja gledaoca u položaj protagoniste, čime se postiže intenzivniji efekat identifikacije. Ovaj potez omogućava poistovećivanje sa emotivno nezrelim akterom, koji pre svega ne razume sopstveno ponašanje.
KATARINA: Ključ za razumevanje ovog filma je da njegova suština ne leži u samom narativu, već u analizi glavnog lika i njegovog psihološkog i emotivnog stanja, kao i puta koji pređe unutar sebe, a ne u spoljnom svetu.
Kako biste pozicionirali ovo ostvarenje u kontekstu domaćeg filma?
IVA: U okviru domaće kinematografije, ovo ostvarenje se može svrstati u niz debitantskih filmova nastalih tokom protekle decenije („Klip“, „Tilva Roš“, „Varvari“, „Pored mene“ itd), koji tematizuju život mladih ljudi u tranzicionom društvu, u vreme ekspanzije novih tehnologija i digitalne umreženosti, a koji su u teoriji već označeni terminom Bernarda Štiglera jeunesse désaffectée (,,nezadovoljna omladina“).
KATARINA: Za ovaj film možemo reći da je u srpskoj kinematografiji po svom stilu i tematici, kao i rediteljskom pristupu, jedinstven. On predstavlja poigravanje sa žanrom, dok je ujedno, u svojoj suštini analiza karaktera i problematizovanje muškog mačističkog identiteta u Srbiji. Vučković je smeo u svom zadiranju u mušku psihu i uspeva da nas uvuče u svoju psihološku i emotivnu analizu glavnog lika, služeći se žanrom. Nažalost, čini se da je u svom stilskom a i tematskom određenju ovaj film bio incident.
IVONA: „Panama“ prati tematsku liniju filmova o odrastanju („Tilva Roš“ (2010) Nikola Ležaić; „Klip“ (2012) Maja Miloš, „Varvari“ (2014) Ivan Ikić…) koji predstavljaju kritiku vladajući ideologije, odnosno postmiloševićeve Srbije koja je iznedrila psihološko nestabilne i socijalno nepodesne pojedince.
Kako biste pozicionirali ovo ostvarenje u kontekstu svetske kinematografije?
KATARINA: Filmova sličnih „Panami“ ima daleko više na svetskoj kinematografskoj sceni, ali je glavni značaj ovog filma da je doneo jedan nov i neočekivan autorski glas iz Srbije, koji se orijentiše prema intimističkoj, ali smeloj analizi psihologije lika, dok se manje se bavi okolnostima sredine.
IVONA: Ovaj film predstavlja specifičan spoj veoma raznolikih uticaja, te ga je stoga teško pozicionirati. Definitivno je nadahnut američkim coming of age filmovima, međutim esteski i tematski film je srodniji savremenim televizijskim serijama koje tematizuju uticaj socijalnih medija na svakodnevni život i transponujući njihove estetske karakteristike.
IVA: Budući da ,,Panama“ pripada jednoj podžanrovskoj kategoriji specifičnoj za srpsku kinematografiju (ili gledano šire, onu balkansku i tranzicionu), nije ga lako pozicionirati u domen svetske kinematografije. Ipak, možemo reći da pripada ostvarenjima nezavisne produkcije, koja suptilno referišu na neka ostvarenja autorskog filma, i naginju ka autorskom i arthouse pristupu, iako u tom pogledu nije sasvim razrađen.
