NASLOV FILMA: Toma

SCENARIO: Nikola Pejaković, Maja Todorović, 
Zoran Lisinac, Dragan Bjelogrlić

REŽIJA: Dragan Bjelogrlić, Zoran Lisinac

ULOGE: Milan Marić, Tamara Dragičević, 
Petar Benčina, Paulina Manov, 
Andrija Kuzmanović, Sanja Marković, 
Milena Radulović i Milan Kolak

TRAJANJE: 140’

DRŽAVA: Srbija

GODINA: 2021.

 

Film „Montevideo, Bog te video!“ nas je, te sada već poodmakle 2010. godine, začarao toplom pričom (smeštenom u kontekst omiljenog nacionalnog sporta) o nepatvorenom muškom prijateljstvu. Rediteljski debi Dragana Bjelogrlića romantizuje prošlost i zbog toga je „Montevideo“ jedan od onih filmova koje većina iznova rado gleda, jer gledaocu daje mogućnost da sanjari opijen. Jedanaest godina kasnije Dragan Bjelogrlić donosi film „Toma“, koji i ovoga puta gađa (i pogađa) baš tamo gde treba – u dušu. Premijerno je prikazan na 27. izdanju Filmskog festivala u Sarajevu (Sarajevo Film Festival) a potom i na 56. Filmskim susretima u Nišu, gde su Marić, Dragičević, Kuzmanović i Marković dobili specijalna glumačka priznanja. Beogradska publika „Tomu“ je premijerno dočekala u Sava Centru.

Film „Toma“ je melodrama sa pevanjem, o životu umetnika Tome Zdravkovića (Milan Marić), poslednjeg, čini se, istinskog boema. Romantizovana priča ispričana je fragmentarnom dramaturgijom sa centralnom postavkom u 1991. godini. Glavna linija radnje koja prati poslednje dane Tominog života od kada saznaje da mu se bolest vratila, kao i njegovu oproštajnu turneju po Jugoslaviji, ispresecana flešbekovima iz Tominog života koji su izgradili, ali i razorili ovog čoveka „kome duša traži da peva“. Scene koje prikazuju ključne momente Tominog života od detinjstva, strukturisane su tako da junake zatičemo na vrhuncu radnje, veoma čitko publici predstavljajući kako je nastao još jedan ožiljak na Tominoj duši, ali i pesma. Scenaristi (Nikola Pejaković, Dragan Bjelogrlić, Zoran Lisinac, Maja Todorović) su iskoristili sekvence da publiku provedu od Tominih dečačkih dana i njegovog odnosa sa distanciranim ocem, vremena kada je bio član amaterskog pozorišta iz Pečenjevaca do sudbinskog susreta sa Silvanom (Tamara Dragičević), odakle ga put vodi do koncertne dvorane koja odzvanja od skandiranja njegovog imena. Izlomljeni narativ je prožet oniričkim, gotovo ekspresionističkim prikazima udaje Tomine prve ljubavi, romkinje Ruške (Tamara Mione). Pojava Ruške i(li) belog cveća, ostaje kao mistifikovani lajtmotiv neispunjene ljubavi, kasnije transponovan na odnos sa Silvanom. Odnos Tome i Silvane, zaljubljenog dečaka i žene sapete sopstvenom ambicijom, prikazan je u sceni posvećenoj pesmi „Šta će mi život“ u kojoj Milan Marić i Tamara Dragičević briljiraju u svojim glumačkim izvedbama (iako postoji tehnička nedovoljna uverljivost izvedbi pesmi na nivou celog filma). Svetlu te neistrošene ljubavi, razumemo izrazito erotizovan odnos sa ženom Nadom (Milena Radulović) i sa suprugom Gocom (Sanja Marković) koja je njega beskrajno volela.

Doktor (Petar Benčina), uštogljeni i rigidni elitista, koji leči Tomu, kroz prijateljstvo sa njim (naglašeni motiv muškog prijateljstva), čovekom koji je otelotvorenje sveta koji je njemu stran, jedini je koji doživljava transformaciju na svom putu junaka. Okidač te promene je bolest doktorove supruge Ljiljane (Paulina Manov).

Kroz Tomin život defilovale su i druge različite ličnosti, dramaturški potpuno nerazrađeni sporedni likovi koji su ostali na nivou pojava, poput Tozovca (Ivan Zekić), Lepe Lukić (Olivera Bacić), Cuneta (Nebojša Ilić) i drugih velikih imena koja su zajedno sa Tomom bili deo karavana koji je putovao Jugoslavijom. Čak i ako bismo po strani ostavili scenaristički iskarikiran lik Lepe Lukić, sa gotovo istom replikom u svakoj od scena u kojoj se pojavljuje, sveopšti tretman sporednih likova je ostao sporan budući da su svedeni na naglašen fizički izgled (radi lakšeg raspoznavanja) i poneki geg.

Kraj Tominog života poklapa se sa početkom raspada SFR Jugoslavije što na jedan način svedoči o kraju epohe bratstva i jedinstva. Vešto i nenametljivo su u zvučnoj slici filma korišćene vesti koje najavljuju ratove, čime se postiže izvesna paralela između Tomine bolesti koja se iznenada vratila i bolesti jedne zemlje koja je iznenada postala vidljiva. U svetlu toga koncert u Sarajevu i ono što će ubrzo uslediti zatvaraju ovu priču o ono malo sreće koja kao da nam uvek izmiče i skromnosti želje jednog čoveka da doživi ljubav.

Rediteljski Dragan Bjelogrlić u korežiji sa Zoranom Lisincem, izneo je film uz dinamičnu i sugestivnu fotografiju Gorana Volarevića koja je vizuelno ispratila (i prikazala) sve unutrašnje nemire i podrhtavanja koja su Tomu lomila tokom života. Volarevićeva fotografija kroz drhtaje i odabir valera bež boje u fragmentima koji su iskorak iz glavnog narativnog toka, podseća na Karanovićeve filmove (najpre „Nešto između“) koje je radio sa direktorom fotografije Živkom Zalarom. Sa druge strane, smiraj Tominog života obojen je sivom bojom, sa jasnim značenjem. Montaža (Milena Predić) je produžena ruka scenarija izvorno pisanog za seriju koja je ovu veliku priču kompaktno i razumljivo „upakovala“, u nešto duže od optimalnog filmskog trajanja. Montažni sled uspostavio je ritmiku i dinamiku filma, smenjujući segmente vrlo precizno kada se, određena minijatura iscrpi. Epoha u filmu „Toma“ je verodostojno prikazana, deluje kao da je brižljivo mišljeno o svakom detalju – od autentičnih kostima (Boris Čakširan), frizure (Svetlana Gutić, Maja Ilić, Nikolina Šašić), šminke do scenografije (Mina Lazarević, Natalija Martinović, Vesna Popović) koja se čini verodostojnijom od originala.

Milanu Mariću zadatak je bio dodatno otežan budući da je trebalo da dočara Tomu Zdravkovića kroz veći deo njegovog života, od momačkih do poslednjih dana. Ipak, Marić je maestralno odgovorio na zadatak, doneo je prepoznatljivu toplinu u pogledu i blagi osmeh. Tamara Dragičević, kao Silvana, u odnosu na pređašnje uloge dokazala je da može itekako da se nosi (i da joj više priliče) jake, karakterne ženske uloge. Dragičević je oživela Silvaninu senzualnost i baršunastost koristeći svoj prodorni pogled kao jedan od aduta. Uz nosioce filma, Marić i Dragičević, izdvojio se Petar Benčina posebno u drugoj polovini filma. Ipak, Paulina Manov je svojom Ljiljanom ukrala srca publike i zablistala kao nekada u „Apsolutnih sto“.

Film „Toma“ je romantizovani portret, gotovo impresionistička priča o doživljaju Tome Zdravkovića kroz priče onih koju su ga poznavali a ne biografski film. U biti, jedna mala priča o skromnom čoveku koji je imao jednostavnu želju – da ostvari idealnu romantičnu ljubav i o tome kako mu to uvek izmiče. U svetu u kome postoje ratovi i neizlečive bolesti jedan čovek želi samo da ga voli ona koju on voli – i to ne uspeva. U tome, čini se, leži sav patos filma „Toma“. Toma je svoju patnju manifestovao kroz umetnost, muziku i te pesme žive trideset godina nakon što njega više nema. Mnogi ih pevamo u istim onim kafanama, samo sa novijim inventarom, u kojima ih je i on proživljavao. Taj uzburkani unutrašnji svet jednog čoveka, potraga za ljubavlju i sitni gresi, a sve prožeto pesmama satkanim od emocija, jaka su senzacija koja opija publiku. Dragan Bjelogrlić je u filmu „Toma“ primenio sličan recept kao pre desetak godina sa „Montevideo, Bog te video“ romantizujući epohu koju tretira. Efekat good feel-a koji postiže time opijum je za publiku koja je prepoznala nepatvorenu emociju ovog filma.