Kritika filma Usekovanje
NASLOV FILMA: Usekovanje
SCENARIO: David Jakovljević
REŽIJA: Siniša Cvetić
ULOGE: Pavle Mensur, Bojan Žirović, Aleksandra Balmazović, Marko Grabež, Aleksandra Pleskonjić Ilić, Momčilo Pićurić, Dubravka Kovjanić, Milica Janevski, Anita Ognjanović, Jovana Gavrilović, Zlatan Vidović, Aleksandar Đurica
TRAJANJE: 127’
ZEMLJA: Srbija
GODINA: 2022.
Usekovanje – dugometražni igrani debi Siniše Cvetića, po scenariju Davida Jakovljevića, sa kojim je prethodno sarađivao na svojim studentskim kratkometražnim filmovima (Kompromis, Dinosaur, Izvršenje) – prikazuje unutrašnju dinamiku jedne (ne)uobičajene, disfunkcionalne porodice tokom obeležavanja slave Usekovanje glave Svetog Jovana Krstitelja. Poštujući principe jedinstva vremena i mesta, ovo ostvarenje svojim nemalim trajanjem obezbeđuje okvir za preispitivanje različitih odnosa, bilo rodbinskih, partnerskih ili prijateljskih, ali pre svega, onih najintimnijih – odnosa koje čovek razvija i neguje sa samim sobom.
Lokalni socijalni kontekst udružen sa gotovo podrazumevanim prisustvom kovid pandemije određene crte likova čini skoro pa samoobjašnjivim. Jovan, najmlađi član porodice, kog izuzetno sugestivno igra Pavle Mensur, depresivan je, ograđen od sveta (i metaforički i doslovno, budući da retko i nerado izlazi iz svoje sobe) i ovisan o psihoaktivnim supstancama. Stariji brat Dušan (Marko Grabež) je, naizgled, nosilac reda suprotstavljenog haosu Jovanovog životarenja, dok suštinski predstavlja prototip potiskivača. Komunikacija među roditeljima, inače pred razvodom, svodi se na najneophodnije, pa tako otac (Bojan Žirović), u domaćem kontekstu prepoznatljiv profil intelektualca koji se nije snašao u životu (na šta ga neprestano podseća uramljeni pobednički ček jednog od ciklusa Slagalice), ne zna za operaciju supruge (Aleksandra Balmazović), do te mere željne nedostajuće pažnje i afirmacije da se sebi pred ogledalom, kao u bunilu, obraća rečima lepa si. Povrh svega, u stanu živi i treća generacija porodice – svekar i tašta – čime je potcrtan osećaj skučenosti i prinudne međusobne upućenosti aktera. I mada je u takvim uslovima nemoguće mimoići se, a kamoli nešto prevideti, sve veće muke ostaju prećutane. Ne treba da čudi što upravo retki izlasci iz zatvorenog prostora predstavljaju barem trenutno oslobađanje od teskobe sopstvenih i tuđih problema.
Usekovanjem defiluju i drugi likovi (stric i strina, teča i tetka, sestra od tetke, Dušanova verenica), svi do jednog opterećeni nerešenim, nedorečenim odnosima. Njihova prijemčivost leži pre svega u činjenici da su duboko ukorenjeni u savremenom (srpskom) društvu, bilo kao mladice ili natrula stabla. U tom svetu neispunjeni roditelji sa svojom decom razgovaraju malo ili nimalo, stvarajući nesnađene ljude bez jasnog uporišta, ogrezle, poput Jovana, u samosažaljenju ili, poput Dušana, u samoobmani; ljude koji će čak i u retkim trenucima suočavanja sa problemom biti zamoljeni da ne prave scene za stolom, pred gostima. Ipak, upravo karakterizacija likova predstavlja izvor problema u filmu, ne samo zbog shematizacije, već i zbog iznenadnih nedoslednosti u ponašanju koje u pojedinim situacijama, sve češćim kako se film bliži kraju, čine da junaci deluju neuverljivo, dovodeći u pitanje premise radnje.
Priču potkopava i narativ o vanzemaljcima, koji, reklo bi se, tokom čitavog filma figurira kao eskapistička projekcija glavnog lika i eventualni komentar na rasprostranjenost raznih alternativnih, pseudonaučnih teorija u eri opšteg beznađa (kao još jedna potencijalna refleksija na temu pandemije), da bi na samom kraju postao ključni, mada ne i u potpunosti razumljiv, faktor. Iskorak iz realizma ovde se dešava ne samo na stilskom/tehničkom, već i na sadržajnom planu.
U pogledu izraza, Usekovanje fluktuira između RTS-ove kamerne porodične drame (ne računajući prethodno navedeni eksurs, priča ne sadrži elemente fantastike, a glumačka igra, scenografija i fotografija imaju realistički kvalitet) i izvesnih nekonvencionalnih rešenja (primera radi, iznenadni zoom-in-ovi praćeni teatralnom muzikom analogni su duhovitim rešenjima iz Žudeovog Baksuznog seksa ili lude pornografije, koja sama vuku korene iz sitkoma, objedinjujući tako sredstva filmskih i TV žanrova). Stoga se postavlja pitanje efekta kome film teži – da li je to autentičnost i životnost, sa jedne strane, ili duhovit i povremeno začudan otklon od prikazanih dešavanja, sa druge?
Reklo bi se da preovladava utisak realističnosti, povremeno prekinut poigravanjem sa fotografijom i montažnim procesom: kroz brze švenkove s jednog na drugi lik u scenama žustrih rasprava, prvi kadar Jovanovog ispovednog monologa snimljenog veb kamerom (samim tim vizuelno distinktnog), neočekivane rezove, pa čak i podelu sadržaja po poglavljima… Ipak, sve skupa čini ritam filma neujednačenim. Mada je svrha naglih prekida scena jasna (oslikati višeglasje paralelnih razgovora i doprineti potencijalnoj neizvesnosti), nakon određenog vremena proizvedena disharmonija počinje da ometa praćenje fabule.
Poigravanje sa samim naslovom filma takođe je višestruko i vrlo eksplicitno, što kroz ime glavnog lika, što kroz pojedinačne motive i jevanđeosku priču o sudbini Jovana Krstitelja koju neupućenima predočava Jovanov otac, potvrđujući još jednom, na komičan i istovremeno deprimirajuć način, trenutnu upotrebnu vrednost svog znanja. I upravo tu treba tražiti kvalitet ovog debitantskog ostvarenja – u trenucima u kojima humor (i verbalni i vizuelni) udružen sa empatijom uspeva da odnese prevagu nad klišeima.
(Naslovna fotografija: prizor iz filma Usekovanje.)
