NASLOV FILMA: Sava SCENARIO: Mira Furlan REŽIJA: Metju Somervil TRAJANJE: 72’ ZEMLJA: Velika Britanija, Slovenija, Hrvatska, Srbija, Severna Makedonija, Bosna i Hercegovina GODINA: 2021.
Dokumentarni film „Sava“, britanskog reditelja Metjua Somervila (Matthew Somerville) predstavlja putovanje tokom reke Save kroz zemlje koje su bile članice nekadašnje Jugoslavije (Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija). Autor, poreklom iz zapadnjačkog kulturološkog podneblja, hvatajući se u koštac sa Balkanom prikazuje današnju stvarnost ovog područja iz svežeg i nepristrasnog ugla, a kombinovanje fragmenata života nekadašnjih Jugoslovena sa snažnim monologom reke Save stvara poetski film, gotovo metafizičkog naboja.
Film je festivalski život započeo na ovogodišnjem 20. izdanju Dokufesta u Prizrenu, zatim je prikazan na 27. izdanju Sarajevo filmskog festivala, a domaća publika imala je prilike da ga pogleda na 14. izdanju Međunarodnog festivala dokumentarnog filma Beldoks (Beldocs).
Svevideće oko kamere prikazuje reku Savu iz mnogostrukih planova i uglova: široki dron totali slikaju njenu veličinu i monumentalnost, a podvodni kadrovi i detalji vode kao da nastoje da prodru u njen molekul. Glas ovoj, nekada najvećoj jugoslovenskoj reci, daje jedna od najznačajnijih jugoslovenskih glumica, koja je ujedno i žrtva političkih lomova – Mira Furlan. Topos reke je u funkciji razgraničavanja, razdvajanja, kao i kolektivnog i individualnog identitetskog određenja. Dramaturški, film prati tok reke Save u dužini od 990 kilometara, a protagonisti-epizodisti nalaze se na određenim tačkama tog toka. Narativ se neprestano sužava (i iznova širi) od reke ka pojedincima, kojima kamera prilazi veoma blizu oslikavajući sasvim suptilno njihov emotivno-psihološki mikrokosmos. Dinamika proizilazi iz sudara njihovih ličnosti i pogleda na svet: žitelji bivše države koji gaje sećanja i snažnu nostalgiju prema Jugoslaviji, mladi ljudi koji su o njoj samo slušali, usamljenici kraj reke, konzervativci, progresivni mladi svet iz velikih gradova, mirni porodični ljudi, gastarbajteri, pijanci, starešine verskih zajednica, umetnici, mudri starci…. Strpljivo i mirno, bez osude, niti komentara, autor prenosi priču svakoga od njih, vraćajući se neprestano Savi i njenom britkom monologu. Iz tog sudara naizgled nepremostivih razlika kreće potraga za zajedničkom niti koja ih povezuje, uprkos unutrašnjim i spoljašnjim granicama.
Voda se tretira kao kosmogonijski simbol, večna i generativna sila, a odnos između reke i nacije prerasta u odnos između prirode i kulture. Taj utisak proizilazi iz filmskog prikaza reke (beskrajna račvanja, snažni slapovi, nepregledne dubine) u kombinaciji sa komponovanom muzikom (kompozitor: Robin Schlotermeier), koja izvire iz šumova vode mešajući se sa autentičnim zvukovima okruženja. Zatim, poistovećenjem vode i ženskog principa, koji je više određen prirodom, nego kulturom („Moje telo se kreće u ritmu haosa, hranila sam zemlju i vi ste gradili oko mene.“) i monologa iz kog proizilazi značajna „težina“ ovog ostvarenja. Utisak oživljavanja i personifikacije reke pojačava se glatkim pokretima kamere unutar kadra, dok montaža Gorana Atanasova povezuje kadrove na osnovu zvuka, te je sadržaj slike neretko u funkciji bližeg oslikavanja monologa aktera.
Film otvara citat Mire Furlan: „Najsitniji talas vode može promeniti sliku stvarnosti.“ Nakon ovog istovremeno dinamičnog i meditativnog dokumentarnog putovanja, slika stvarnosti je barem na kratko zaista promenjena.
